سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری آذربایجان شرقی یک سایت دیگر با وردپرس فارسی
بحران آب در ایران دیگر یک هشدار آینده نگرانه نیست، بلکه واقعیتی است که شهروندان و مصرف‌کنندگان در همه بخش ها، از کشاورزی گرفته تا صنعت و زندگی روزمره، به وضوح آن را لمس می‌کنند. جلال شیری، دانشیار علوم و مهندسی آب دانشگاه تبریز ، در گفت‌وگویی علمی با خبرنگار معاونت بسیج علمی با اشاره به ابعاد این بحران می‌گوید: «آنچه امروز با عنوان «تنش آبی» می‌شناسیم ، حاصل ترکیب عوامل طبیعی ، تغییرات اقلیمی و مداخلات انسانی است ؛ عواملی که طی دهه های گذشته به شکل میان مدت و بلند مدت، منابع آبی کشور را تحت فشار قرار داده‌اند.»
او با استناد به گزارش های رسمی جهانی توضیح می‌دهد که کاهش سرانه آب، پدیده ای جهانی است، اما شدت اثر آن در کشور هایی که در کمربند خشک و نیمه خشک جهان قرار دارند، بیشتر دیده می‌شود. ایران نیز همچون بسیاری از مناطق خاورمیانه ، از کاهش نزولات جوی، افت آورد رودخانه‌ها و خشکسالی های متوالی آسیب دیده است.
به گفته وی، مدل سازی های علمی و مطالعات هواشناسی سال ها پیش وقوع این شرایط را پیش‌بینی و هشدار داده بودند.
دکتر شیری تأکید کردند که نباید تغییر اقلیم را صرفاً تغییر آب و هوا بدانیم. تغییر اقلیم مفهومی چند بعدی است که شامل فعالیت های انسانی مانند جنگل زدایی، تغییر کاربری اراضی و بهره برداری بی‌رویه از منابع زیرزمینی نیز می‌شود. همه این عوامل دست به دست هم داده اند تا ما امروز شاهد افت محسوس منابع آبی باشیم.
مدیریت حوزه‌های آبریز، نه مرزهای سیاسی
یکی از نکات کلیدی این استاد دانشگاه، نگاه یکپارچه به مدیریت آب است. او معتقد است تقسیم بندی های سیاسی و استانی نمی‌تواند مبنای درستی برای مدیریت آب باشد. ممکن است یک حوزه آبریز بخش هایی از چند استان را در بر گیرد؛ در چنین شرایطی ، مدیریت مجزا و جزیره‌ای نمی‌تواند کارساز باشد. باید مدیریت حوزه آبریز به صورت یکپارچه و هماهنگ اعمال شود تا اثر گذاری آن در سراسر محدوده آبی نمایان شود. همین قاعده در سطح بین المللی نیز برقرار است.
مدیریت دو وجهی خشکسالی
شیری راهکار عبور از بحران را در مدیریت هوشمند می‌داند؛ مدیریتی که هم «خود پدیده خشکسالی» و هم «اثرات ناشی از آن» را پوشش دهد.
او توضیح می‌دهد: «خشکسالی می‌تواند به سرعت زیست‌بوم ها را دچار دگرگونی کند، تالاب ها را خشک سازد و زیستگاه های طبیعی گونه های گیاهی و جانوری را نابود کند. در کنار این مسئله، مدیریت مصرف، به‌ویژه در کشاورزی، به عنوان بزرگ ترین مصرف‌کننده آب، باید با میزان واقعی منابع موجود تطبیق یابد.»
چالش‌ها و راهکارهای آذربایجان شرقی
به گفته شیری، استان آذربایجان شرقی به عنوان یکی از قطب‌های صنعتی و کشاورزی کشور، بیشترین مصرف آب خود را در بخش کشاورزی دارد.
او معتقد است که پروژه های توسعه ای این استان باید دوباره با میزان واقعی آب موجود تطبیق داده شوند: اجرای پروژه ها بدون سنجش منابع موجود، بحران را تشدید می‌کند. بازبینی اساسی در طرح های اجراشده و انطباق برنامه های جدید با بیلان آبی استان ضروری است.
وی همچنین به وجود زیست بوم های ارزشمند در آذربایجان شرقی و استان های همجوار اشاره کرده و بر لزوم تخصیص حق آبه زیست محیطی برای تالاب ها، رودخانه ها و زیستگاه های طبیعی تأکید می‌کند. به باور او، بی توجهی به این مسئله می‌تواند منجر به نابودی گونه های بومی و تغییرات جبران ناپذیر اکولوژیک شود.
ضرورت برنامه‌ریزی هوشمند
شیری می‌گوید: «بخش بزرگی از مصرف آب در کشور در فصل تابستان و به ویژه هم زمان با کشت کشاورزان و اوج گیری مصرف خانگی و صنعتی رخ می‌دهد. داشتن برآورد دقیق از میزان مصرف در دوره های پیک و انطباق توسعه های شهری، کشاورزی و صنعتی با ظرفیت آبی کشور، می‌تواند نقش بسزایی در کنترل بحران داشته باشد.»
او در پایان تأکید می‌کند که برای مدیریت پایدار منابع آب، باید «دخل و خرج آبی کشور» به صورت کمی و علمی محاسبه شود. این یعنی داشتن اطلاعات واقعی از بارش ها، جریان های رودخانه‌ای، آب های مشترک و منابع زیرزمینی. تنها در این صورت است که می‌توان با نگاهی واقع بینانه، برنامه ریزی علمی و مدیریت دقیق، بحران کم آبی را مهار و منابع موجود را به طور عادلانه و پایدار مدیریت کرد.
